จอมโกงจอมภู ตอนที่ 5 เอาทั้งป่าและเอาทั้งคน

 

มณีขับรถกลับหน่วยด้วยความรู้สึกเศร้าสะเทือนใจ หดหู่ ห่อเหี่ยว ท้อถอย อ่อนเปลี้ยไปทั้งร่างกายและจิตใจ ตะวันโพล้เพล้ใกล้ลับทิวแมกไม้ ท้องฟ้าแดงฉานด้วยแสงสุดท้าย  ถนนเลาะเลียบขอบเขาคดโค้ง มณีขับกลับด้วยสัญชาติญาณที่เหลืออยู่  แต่พอพ้นห้วยเขียด อีกเพียงเนินสุดท้ายจะเข้าเขตห้วยสามสบ มณีเห็นแสงสีแดงฉานลุกโพลงทางขวามือ ใช่แล้ว! ที่นั่นคือแปลงแผ้วถางป่าใหม่เพื่อจะปลูกป่าต้นน้ำแปลงใหม่ มณีรู้ได้ทันทีว่า เกิดอะไรขึ้น

มณีกลั้นก้อนสะอื้นลงคอ พลางรำพึงในใจ

“นี่เล่นกันแรงขนาดนี้เลยหรือ เดินขบวนกันแล้วยังมีการกลั่นแกล้งเผาไร่ที่เพิ่งแผ้วถางเสร็จใหม่ๆ อีกหรือ?” 

มณีขับรถถึงหน่วยในอาการที่เหมือนถูกต่อยปลายคาง มึนตึบ จอดรถที่ด่านประตูหน้าทางเข้า

“หัวหน้า ท่าจะมีไฟไหม้ที่ห้วยสามสบใต้นะครับ”

ลุงนวลรายงาน มณีพยักหน้าแล้วคุยต่อ

“ลุงนวลแน่ใจใช่ไหมว่า แสงไฟที่ส่องสว่างท้องฟ้านั่นเป็นไฟไหม้ห้วยสามสบใต้?”

“ใช่แน่นอนครับ  เสียงไผ่ระเบิดดังมาก หัวหน้าก็ไม่อยู่ก็เลยไม่มีใครสั่งงาน”

มณีรับฟังด้วยความสงบ

“ไม่เป็นไรหรอกลุง  พรุ่งนี้งานเก็บริบสุมเผาก็เริ่มได้เลย  คงเหนื่อยกว่าทุกปีแหละ”

            มณีเข้านอนด้วยความวุ่นวายใจ  นอนพลิกไปแล้วก็พลิกมา  การเมืองนี่เล่นกันทุกท่าเลยหรือ การเดินขบวนก็ยังแก้ปัญหาไม่จบสิ้น ต้องรอคำสั่งจากผู้ว่าราชการจังหวัดอีกทีว่า จะเอาอย่างไรกัน นอนนิ่งน้ำตาคลอ  คิดเตลิดไปไกล ถ้าหากผู้ว่าราชการจังหวัดเอาใจนักการเมืองท้องถิ่น เรื่องคงยุ่งขึ้นอีกไม่น้อย 

            ที่แน่ๆ มณีเพิ่งจะได้รับตำแหน่งเป็นหัวหน้าครั้งแรก เพียงสามเดือนก็เกิดเรื่องวุ่นวาย  อาจถูกตำหนิได้ว่า  “ทำงานไม่เป็น”  ผลที่เกิดอาจจะถูกย้ายกลับไปประจำกองเหมือนเดิม  เงินที่คิดว่าจะโกงได้ไม่สำคัญเท่ากับอนาคตหน้าที่การงานคงดับวูบลง แต่ความทุกข์ใจในประการแรกมีน้ำหนักน้อยกว่า  เพราะว่ามันคือสำนึกของศักดิ์ศรีและหน้าที่ 

 เช้าวันต่อมา  อากาศยิ่งหนาวเหน็บหมอกลงหนาจนแทบมองกันไม่เห็น  มณีนั่งดื่มกาแฟด้วยท่าทีเหงาหงอย   แววตาลดความแกร่งกล้าท้าประลองไปถนัดใจ  ศรีวรรณทำลายความเงียบขึ้น  มณีจึงหันไปมองและฟังคำถาม

“หัวหน้าครับ  ผมสั่งเก็บริบสุมเผาเลยนะครับ?”ศรีวรรณถาม

“รู้แล้วหรือ  ว่าไฟไหม้เมื่อคืน”

“ครับ” ศรีวรรณมองหน้าหัวหน้าด้วยสายตาห่วงใย คนอยู่ป่าฟังเสียงป่าออกได้ง่ายกว่าอ่านหนังสือเสียอีก

“บอกชาวบ้านของเราแล้วกันนะว่า ถ้ากองไผ่ใหญ่มากเผาครั้งเดียวไม่ไหม้ก็กองตากไว้ก่อนได้  ผมเห็นใจทุกคนที่ต้องเหนื่อยกว่าปกติ ไฟไหม้ก่อนฤดู เพิ่มงานอีกเท่าตัว  ”

มณีบอกด้วยความอาทร  ใช่!  ปกติงานแผ้วถางป่าใหม่  ถ้าตากแดดไว้ให้แห้งดีๆ แล้วเผาครั้งเดียวก็แทบไม่ต้องเก็บริบสุมเผาให้เปลืองแรงงานอีกเลย  งบประมาณก็จะเหลือให้ผันได้มากขึ้น แต่ไฟเข้าเสียก่อนเช่นนี้  ใบไผ่กับวัชพืชไหม้ไปหมด เหลือแต่ลำไผ่  ต้นไม้เล็กไม้น้อยนี่ซิยังเปียกอยู่  เผาไม่ไหม้แน่นอน ถึงอย่างไรก็ไม่หนักหนาสาหัสกว่าไฟในทรวงที่ยังต้องกังวลอยู่ 

“หัวหน้าครับ กองทิ้งไว้ก่อนนะครับ  เผายากมากครับไม้ยังสดอยู่”

เจตน์หัวหน้าคนงานถามขณะมณีเดินไปติดตามงาน  มณีใช้มือหยิบจับกิ่งไผ่ที่ถูกไฟไหม้จนมือดำปี๋  และพอมีเหงื่อไหลมือที่ดำปี๋ก็ทำให้หน้าเปื้อนไปด้วย  มณีพยักหน้าสบตานิ่ง

“ทำเท่าที่ทำได้  ไม่ต้องกังวล  ได้พื้นที่เหมาก็เป็นว่าได้เงินเต็มวันเหมือนกัน  แต่ช่วยกันกองให้แน่นๆ หน่อยนะ  เมื่อมาเผาริบอีกครั้งจะได้ไหม้มากที่สุด”

มณีย้ำ  หัวหน้าคนงานทุกคนรับคำและช่วยกันกระจายบอกคนทำงานต่อๆ กันไป  มณีเดินทักทายชาวบ้านไปทีละกลุ่มจนหมด แล้วเดินไต่สันดอยกลับพร้อมกัน  บางคนหน้าเปื้อนเขม่าดูน่าขำ บางคนก็แกล้งเอามือเปื้อนๆ ไปไล่ลูบหน้าคนอื่นๆ เป็นที่สนุกสนาน  เดินกันไปเล่นกันไปไม่เหนื่อยแต่ก็อ่อนแรงไปตามๆ กัน 

มณีนั่งทอดแรงหน้าที่ทำการ เหมือนคนหมดอาลัยตายอยาก ท้อถอยเต็มพิกัด แต่แล้วมณีก็ต้องรีบนั่งตัวตรง เมื่อหนุ่มน้อยคนหนึ่งเดินมาหาแล้วยกมือไหว้

“สวัสดีครับ  ผมประเสริฐ  กองชนะ  พนักงานป่าไม้ 2 มาประจำที่หน่วยนี้ครับ”

มณีมองหน้าแล้วเอ่ยขึ้นด้วยความดีใจ

“ประเสริฐ ดีเลย งานกำลังเยอะ แล้วก็ไม่มีใครช่วยพี่เลยสักคน ขอโทษด้วยที่ไม่ได้ไปรับที่ท่ารถ เพราะว่ารู้แค่ว่าจะมีผู้ช่วยมาบรรจุ 1 คน แต่ไม่รู้จะติดต่ออย่างไร” ประเสริฐยิ้ม

“ได้ที่นอนหรือยัง  มีห้องว่าง ทองม้วนจัดให้หรือเปล่า” มณีถามเสียงดัง

“ได้แล้วครับ ที่นอนหมอนมุ้งเบ็ดเสร็จหมด”

ประเสริฐตอบ ทองม้วนยกน้ำมาให้แล้วยกน้ำมาเติมให้มณี 

“ถึงเวลากินข้าวมากินด้วยกันทุกวัน  กาแฟอยู่ในออฟฟิศนะ ไม่ต้องเกรงใจ  อาหารการกิน เหล้า วัสดุ น้ำมันรถยนต์ ทุกอย่างมีที่ตลาด เปิดเครดิตไว้หมดทุกร้าน ประเสริฐไปเบิกใช้ได้เต็มที่ เดี๋ยวพี่ขอตัวไปอาบน้ำก่อนแล้วจะลงมากินข้าว จะได้คุยกัน  ประเสริฐไปหยิบเหล้ามานั่งกินรอพี่ก่อน  แต่ต้องกินคนเดียวนะ พี่เลิกเหล้ามา 8 ปีแล้ว”

มณีพูดจบก็ลุกขึ้นบ้านพัก  ประเสริฐเข้าที่ทำการเปิดเอกสารต่างๆ ดูลักษณะงานแล้วเก็บแฟ้มเข้าที่ ช่วยทองม้วนยกอาหารการกินมาเตรียมพร้อม เหล้าแม่โขงแบนรินผสมน้ำเปล่า เพิ่มรสชาติอาหารได้ไม่เลว มณีนั่งกินข้าวร่วมกัน ปรึกษาหารือกัน เพื่อปรับฐานความเข้าใจร่วมกัน

เช้าวันต่อมา  มณีแนะนำผู้ช่วยประเสริฐให้คนงานรู้จัก

“วันนี้ หน่วยเราได้ผู้ช่วยหัวหน้าคนหนุ่ม คุณประเสริฐ  กองชนะ  ผมยกมอบงานทั้งหมดให้ตามอำนาจหน้าที่  ทุกอย่างผ่านทางผู้ช่วยที่เสมือนหนึ่งเป็นผม  หัวหน้าคนงาน  คนขับรถ  และทุกคนขอให้ทำตามที่ผู้ช่วยจะดำเนินการ”   

มีเสียงซุบซิบในหมู่คนทำงาน

“หล่อนิ”

“ดุหรือเปล่าก็ไม่รู้”

“ท่าจะเงียบๆ นะ”

“คุณประเสริฐจะแนะนำตัวเองให้พวกเราได้รู้จัก เชิญครับ” 

“ผมประเสริฐ  กองชนะ  เจ้าพนักงานป่าไม้ 2  มาอยู่ใหม่ ขอให้ทุกคนช่วยผมทำงานด้วย  และเวลาผมดื่มแล้วไม่มีเพื่อนอยู่เลย หัวหน้าเขาก็ไม่ดื่ม อย่าลืมมาเป็นเพื่อนผมบ้างนะครับ” สิ้นเสียงก็มีเสียงดังขึ้น

“ได้เลยครับผู้ช่วย” 

พร้อมกับมีเสียงหัวเราะชอบใจ ประเสริฐเริ่มการสั่งงานในวันนี้ทันที ประเสริฐอยู่ได้ไม่นานแต่ก็เข้าถึงจิตใจชาวบ้านได้อย่างรวดเร็ว  ทุกคนรักและเชื่อฟังแม้ว่าจะเป็นคนที่พูดด้วยเสียงค่อยๆ ท่าทางดูบางๆ ก็ตามที

รุ่งขึ้นอีกวัน มณีได้รับแจ้งให้เข้าพบผู้ว่าราชการจังหวัดน่าน ชาวบ้านแห่กันไปด้วยรถยนต์ 4 คันรถ เสียงคุยกันอื้ออึงที่หน้าศาลากลางจังหวัด มี สจ.คำและชาวบ้านอีก 4 คนเข้าพบผู้ว่า มณีไปเพียงคนเดียวตามเคย แต่ก็รู้สึกอบอุ่นใจที่มีประเสริฐดูแลงานสนามแทนอีกคนหนึ่ง

ห้องผู้ว่าราชการจังหวัดน่าน มุมโต๊ะรับประทานอาหาร วันนี้ใช้เป็นที่ประชุมเล็กๆ ทุกคนเข้านั่งประจำที่ด้วยทีท่าสงบเสงี่ยม “เจ้าเมือง” นั่งหัวโต๊ะ ดูน่าเกรงขาม เยือกเย็น

“สจ.คำและชาวบ้านเขามายื่นหนังสือร้องเรียน ผมอ่านแล้วก็รู้สึกเห็นใจ ในสถานการณ์บ้านเมืองเราขณะนี้ เป็นการแย่งชิงประชาชนกันอยู่ระหว่าง ฝ่ายรัฐบาลและผู้ก่อการร้ายคอมมูนิสท์ มันเป็นคำถามที่ปวดใจทุกคนว่า เราจะเอาคนหรือเอาป่า”

ผู้ว่าราชการจังหวัดกล่าวขึ้นอย่างนิ่มนวล

“อยากฟังคุณมณีอธิบายให้ฟังด้วยว่า หน่วยงานจะทำอย่างไรกับปัญหาที่เกิดขึ้น” ผู้ว่าหันมามองสบตา ส่งสัญญานให้มณีอธิบาย

“ผมขอกราบเรียนท่านผู้ว่าราชการจังหวัดว่า  ในการปลูกป่าปรับปรุงต้นน้ำเป็นความจำเป็นอย่างยิ่ง เพราะว่าปัจจุบันนี้ ป่าต้นน้ำได้ถูกบุกรุกทำลายกลายเป็นไร่เลื่อนลอยในปริมาณที่วิกฤต รัฐบาลโดยกรมป่าไม้จึงจำเป็นต้องทำการฟื้นฟูป่าต้นน้ำขึ้นใหม่ให้ได้ แต่ในการปลูกป่าด้วยระยะปลูก 4x4 เมตร ชาวไร่สามารถร่วมปลูกพืชไร่ได้ด้วยโดยเอื้อประโยชน์ต่อกัน  โดยเฉพาะอย่างยิ่งการปลูกป่าหน่วยต้นน้ำเป็นไม้ใบเล็กๆ เติบโตช้า ในปีที่ 2 ชาวไร่ก็ยังปลูกพืชไร่ร่วมได้อีก เพียงแต่ดายวัชพืชออก แต่เผาหญ้าไม่ได้แล้ว ต้นไม้ที่กำลังเติบโตอาจตายได้  จะยุ่งยากมากหน่อยครับ”

“ท่านสจ.ว่ายังไง” พลางมองจ้องตา สจ.คำนิ่งๆ ไม่แสดงอารมณ์ใด

“ท่านครับ  นาน้อยมีแต่ภูเขา ที่ราบมีน้อยจริงๆ ป่าไม้เอาที่ไปปลูกป่าจนหมด ชาวบ้านจะอดตาย  แต่ไอ้การให้เข้าไปปลูกพืชไร่พร้อมกับป่าไม้ปลูกป่านั้น  ชาวบ้านไม่ชิน น่าจะยอมรับไม่ได้”

สจ.คำกล่าว ชาวบ้านพยักหน้าแสดงอาการเห็นด้วย  ผู้ว่าราชการจังหวัดอึ้ง แต่ก็พูดด้วยเสียงทรงอำนาจแบบนิ่มๆ ว่า

“ในฐานะที่ผมเป็นพ่อเมืองน่าน เป็นหัวหน้าหน่วยราชการสูงสุดในจังหวัดนี้ ผมเห็นว่า การปลูกป่าร่วมกับการปลูกพืชไร่ เป็นวิธีการที่สมานฉันท์ เพราะการปลูกป่าฟื้นฟูต้นน้ำมีความสำคัญต่อลุ่มน้ำโดยรวมของประเทศ  คงเลิกไม่ได้ มีทางเดียวผมเห็นว่าชาวบ้านคงผ่อนคลายได้จากกรณีดังกล่าว ขอให้เรื่องนี้ยุติ  หน่วยปลูกป่าปลูกไป  ชาวไร่คนใดสนใจทำกินร่วมกันไปหาคุณมณี ผมขอจบเพียงเท่านี้”

สจ.คำพยายามจะพูดต่อ แต่ผู้ว่าราชการจังหวัดยกมือห้าม และปิดการประชุม และนี่คือการเอาทั้งคนและป่าของผู้ว่าราชการจังหวัดน่านคนหนึ่ง ชาวไร่มีที่ดินทำกินในสวนป่า 1000 ไร่ ชาวบ้านที่เป็นลูกจ้างกรมป่าไม้มีงานทำ  ป่าไม้ปลูกป่าฟื้นฟูป่าต้นน้ำเสื่อมโทรมได้ตามแผนการ  มันเป็นความถูกต้องที่ไม่มีข้อสงสัยอีกต่อไป

สายวันหนึ่ง หลังจากผู้ว่าราชการจังหวัดน่านตัดสินคดีความ  มณีและประเสริฐไปติดตามงานถางป่าใหม่ที่ห้วยสามสบใต้ด้วยความปลอดโปร่งโล่งใจ  สองพี่น้องเดินลงเขามาที่สะพานข้ามห้วยสามสบบนถนนเจ้าฟ้า  มณีและประเสริฐแวะหยุดนั่งคุยกับลุงศรี ชาวไร่บ้านศรีบุญเรืองที่ทำกินในที่ดินห้วยสามสบใต้และทุกแห่งที่เป็นไร่เลื่อนลอย  เรียกว่าลุงศรีมีกำลังมากกว่าใครๆ ในหมู่บ้านศรีบุญเรือง 

บนแคร่ใต้ร่มห้างที่มุงด้วยหญ้าคาเก่าๆ  การพูดคุยกำลังออกรสชาติ  ทันใดมีรถคอกหมูประจำทางวิ่งมาจากอำเภอนาน้อยจอดกึก เสียงคนบนรถตะโกนโหวกเหวก  ลุงชั้นชาวไร่บ้านศรีบุญเรืองคว้าปืนลูกซองยาวกระโดดลงมาด้วยท่าทีโกรธจัด  เสียงตะโกนตามหลังมาแว่วๆ

“ลุง  อย่าทำอะไรอย่างนั้นเลย  ติดคุกเปล่าๆ” 

มณี ประเสริฐและลุงศรีหันไปเห็น  ลุงศรีรีบปรี่ออกไปจะห้าม แต่ลุงชั้นตะโกนเสียงดัง

“วันนี้กูจะยิงหัวหน้าป่าไม้ให้ดิ้นคาไร่กูเลย มึงอย่าห้ามกูไอ้ศรี!”

พลางก็ส่ายปืนหาเป้า ประเสริฐหน้าซีดเผือด  ลุงศรียังพยายามจะเข้าห้าม มณีนั่งนิ่งพอหันไปเห็นก็ยกมือไหว้ลุงชั้น ลุงชั้นเผลอยกมือรับไหว้มณีทั้งๆ ที่มือยังถือปืนลูกซองยาวอยู่ 

“นั่งก่อนครับ  เรื่องจะยิงผมไม่ยาก  เดี๋ยวคุยกันแล้วค่อยว่ากัน”

มณีจูงแขนลุงชั้นนั่งที่แคร่  ลุงชั้นนั่งลงด้วยอาการงงๆ

“ลุงชั้น  ผมปลูกป่าใหม่ที่ห้วยสามสบใต้มีที่ไร่ลุงไหม?”

“มี  ก็ตรงที่มีคอกวัวนั่นแหละ ทำกินมาทุกปี”

“แล้วมีที่ไหนอีกครับ”  มณีถามอีก

“ก็ตรงโน้นไง  ดอยทั้งลูกนั่นแหละ  หัวหน้าก็จะปลูกป่าอีก ผมไม่เหลืออะไรแล้ว” ลุงชั้นพูดพลางก็ใช้หลังมือเช็ดน้ำตา

“ลุงชั้นครับ  ที่ตรงดอยลูกนี้มันเป็นพื้นที่สวนป่าปีพ.ศ.2515  ปลูกป่ามานานแล้วแต่ลุงมาบุกเบิกทำไร่อีกครั้ง ต้นไม้ป่าที่ปลูกหายไปหมด  ผมจำเป็นต้องปลูกซ่อมใหม่  โดยไม่เอาผิดกับลุงเลยนะครับ  ส่วนที่ห้วยสามสบใต้ คอกวัวที่ลุงมีอยู่ก็อยู่ในเขตที่จะปลูกป่าใหม่  ผู้ว่าราชการก็ตัดสินแล้ว  ลุงต้องทำตามผู้ว่าสั่งละครับ ผมปลูกป่าลุงปลูกพืชไร่ร่วมกันไป”

   “แล้วผมจะไปเหลือที่ดินอะไรอีกล่ะนี่” ลุงชั้นโอดครวญ

   “ถ้าตามกฎหมาย กรณีแรกลุงทำลายทรัพย์สินของทางราชการ  ต้องชดใช้  ส่วนกรณีหลังลุงได้สิทธิร่วมทำกินกับการปลูกป่าอีกสองปีถึงสามปีได้  แต่ลุงจะยึดถือไว้เองคงไม่ได้  เพราะว่าเป็นเขตป่าเตรียมการสงวนและป่าต้นน้ำชั้น 1-2  ครับ แต่ผมรับรองได้ว่า ทุกปีที่จะปลูกป่าใหม่แปลงใหม่ ผมจะกันพื้นที่ให้ลุงตามไปปลูกพืชไร่ทุกปี ผมรับรอง”

“เออ  ลุงจะโดนกี่ข้อหาครับ ผมจะได้ที่ปลูกพืชไร่ทุกปีแน่นะ” ลุงชั้นเสียงอ่อยลง

“คงไม่มีสักข้อหาหรอกครับ  ถ้าผมสั่งจับลุงก็จะเกิดกรณีพิพาทไม่จบสิ้น แต่ที่ดินทำกินผมมีให้ลุงทุกปีแน่นอน ลุงศรีเป็นพยานด้วยนะครับ“

“ครับ ผมเป็นพยานให้อีกคน”

ในที่สุดวันนั้น ลุงชั้นไม่ได้ยิงมณีดังใจคิด  แต่กลับยกมือไหว้ขอโทษที่โมโหเกินกว่าเหตุ  และร่วมทำไร่ที่ห้วยสามสบใต้อย่างดีเยี่ยม