ตำนานดอกขูลู และ ดอกนางอั้ว
ความประทับใจในเรื่องราวจากวรรณคดี หรือเรื่องเล่ามาแต่โบราณ อันเป็นเรื่องราวของความรักอมตะ ของสองหนุ่มสาวที่จบลงด้วยความเศร้า ทำให้กล้วยไม้ดอกเล็ก ๆ น่ารักนี้ได้ชื่อตามนิทานอีสาน- ลาว เรื่อง ท้าวขูลู-นางอั้ว ซึ่งมีเรื่องย่อ ๆ ดังนี้
ท้าวขูลูเป็นชายหนุ่มรูปงามลูกเจ้าเมืองกาสี นางอั้วอำคาก็เป็นสาวน้อยแสนสวยธิดาของเจ้าเมืองกาย พ่อแม่ของสองหนุ่มสาวเคยเป็นเสี่ยวฮักเสี่ยวแพง(เพื่อนร่วมสาบาญ) กันมาก่อน แล้วห่างเหินไปด้วยหนทางระหว่างเมืองกาสี กับเมืองกายนั้นแสนไกล และพ่อของทั้งสองก็ด่วนตายไปก่อนเหมือนกันอีก
แต่ด้วยบุญนำกรรมแต่งแต่ปางหลัง ทำให้ท้าวขูลู กับนางอั้ว เกิดความรักผูกพัน ตั้งแต่วินาทีแรกที่ได้พบหน้าเมื่อคราท้าวขูลูเดินทางข้ามป่า ข้ามภู ข้ามแม่น้ำลำธารมาเยือน
แต่.... เรื่องราวมันผันแปรด้วยว่า แม่ของอั้วอำคานั้นกลับมีใจเอนเอียง อยากให้ลูกสาวแต่งงานกับคนใกล้ดีกว่าจะได้พึ่งพิง ด้วยขูลูก็อยู่ไกลถึงเมืองกาสี และมีภาระต้องดูแลปกครองบ้านเมืองแทนพ่ออยู่แล้ว เธอเห็นว่าหนุ่มขุนลางผู้เป็นขุนขอมนั้น อยู่ใกล้ชิด และ เทียวไล้เทียวขื่อมาเอาอกเอาใจ สม่ำเสมอ ฝ่ายแม่ของงท้าวขูลูก็ร้อนใจในเรื่องนี้ จึงรีบยกขบวนขันหมากมาจากเมืองกาสี พร้อมกันนั้นท้าวขุนลางก็ยกขันหมากมาเช่นกัน จึงมีการตกลงกันทำพิธีเสี่ยงสายแนนขึ้น
เสี่ยงสายแนน เป็นพิธีกรรมโบราณที่หายสูญไปแล้วในปัจจุบัน เป็นการเสี่ยงทาย ผ่านแม่ม้อน(นางทรง)ขึ้นไปถามพญาแถนว่าสองหนุ่มสาวใดเป็นคู่มาแต่หลังหรือไม่
และผลก็ปรากฏออกมาว่า สายแนนของทั้งสองนั้นกอดเกี้ยวเกี่ยวพันกันแน่นในส่วนต้น แต่ปลายนั้นกลับหันหนีแยกออกจากกัน แม่นางอั้วจึงได้ทีเอาตัวลูกสาวเข้าไปขังไว้ในปราสาท รอเวลาจะแต่งงานกับขุนลาง ชาวเมืองกาสีทั้งหลายต้องยกขบวนกลับด้วยความผิดหวัง เป็นเหตุให้นางอั้วคนงามฆ่าตัวตายโดยลักลอบออกไปคนเดียวในป่า เธอใช้ชายผ้าสไบผูกคอตนเองกับต้นจันทน์
เมื่อขูลูได้ยินข่าวจึงแทงคอตัวเองตายตามกันไป เพื่อจะได้พบกันบนฟ้าตามสัญญาที่เคยพร่ำพรอดต่อกันไว้ ความเศร้าเข้าครอบคลุมทั้งสองเมือง ทิฐิมานะของนางพญาแม่ม่ายแห่งเมืองกายทำให้เกิดโศกนาฏกรรมนี้ นางยอมแห่ศพลูกสาวไปทำพิธีพร้อมกันกับศพชายหนุ่มคนรักของลูกสาว ณ กลางหนทางที่เชื่อมต่อระหว่างสองเมือง
ต่อมา ณ บริเวณนั้นเองจึงมีดอกกล้วยไม้ดินดอกเล็ก ๆ สีขาวพรับพราวขึ้นมา คล้ายจะแย้มยิ้มกับทุกคนที่ผ่านพบ นั่นคือดอกนางอั้ว
ปล. ดอกนางอั้ว มีชื่อเรียกอีกหลายชื่อเช่น เอื้องนางก๋าย เอื้องตีนกบ เอื้องเสาวนา นางกราย พอเจพะดู่ พอเจ๊าะ ว่านนะราช ว่านนาคราช มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Pecteilis susannae (L.) Raf. วงศ์ ORCHIDACEAE ส่วนท้าวขูลู(ท้าว คูลู) ชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Brachycorythis helferi (Rchb.f.) วงศ์เดียวกัน บางทีก็เรียกมังกรคาบแก้ว
๐๐๐๐๐๐๐๐