สะเดา
ชื่อพื้นเมือง กะเดา จะดัง สะเลียม
ชื่อวิทยาศาสตร์ Azadirachta indica A. Juss. var. siamensis Valeton
ชื่อวงศ์ MELIACEAE
สถานภาพ ไม้นอกประเภทหวงห้าม
นิเวศวิทยาและการกระจายพันธุ์
ในประเทศ พบทั่วไปในป่าโปร่ง ป่าที่ราบต่ำ ความสูงจากระดับน้ำทะเล 50-1,500 เมตร
ในต่างประเทศ พม่า
ลักษณะทั่วไป
ต้นไม้ ไม้ยืนต้นขนาดกลาง สูง 12-15 เมตร ผลัดใบ เรือนยอดเป็นพุ่มกลมทึบ ช่อใบลู่ลง เปลือกนอกสีน้ำตาลปนเทาหรือสีเทาปนดำ แตกเป็นร่องลึกตามยาวและขวางลำต้น เปลือกในสีชมพู
ใบ ใบประกอบแบบขนนก ปลายคู่ เรียงเวียนสลับ ใบย่อย 8-12 คู่ เรียงตรงข้าม ใบรูปขอบขนานแกมใบรูปหอก กว้าง 1.5-2.5 ซม. ยาว 3.5-5.5 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบเบี้ยว หลังใบและท้องใบเกลี้ยง ขอบใบเป็นคลื่น เส้นแขนงใบข้างละ 10-13 เส้น ก้านใบย่อยยาว 5-10 มม. ใบอ่อนสีสนิมเหล็ก กินได้
ดอก ออกเป็นช่อแบบช่อกระจะตามปลายกิ่งยาว 5-30 ซม. กลีบเลี้ยงสีเหลืองอมเขียวมี 5 กลีบ กลีบดอก 5 กลีบ สีขาวกลิ่นหอมอ่อน ๆ เกสรเพศผู้เชื่อมติดกันเป็นหลอดยาวพ้นกลีบดอก ดอกบานเต็มที่กว้าง 1-1.2 ซม.
ผล ผลสดแบบมีเนื้อเมล็ดเดียว รูปทรงขอบขนานปลายมน กว้าง 1-1.5 ซม. ยาว 1.5-2 ซม. ผลแก่สีเหลืองอมเขียว ผิวเกลี้ยง เมล็ดรูปรี
ระยะเวลาการออกดอกและเป็นผล
ดอกออก ธ.ค.-มี.ค.
ผลแก่ มี.ค.-มิ.ย.
การขยายพันธุ์ เพาะกล้าจากเมล็ด ตอนกิ่ง
ลักษณะเนื้อไม้ สีแดงเข้มปนน้ำตาล เสี้ยนค่อนข้างสนเป็นริ้วแคบ ๆ เนื้อค่อนข้างหยาบแข็ง
ชั้นคุณภาพ A
ลักษณะทางกายวิภาค ที่เห็นได้ด้วยแว่นขยายขนาด 10-15 เท่า (handlens)
พอร์ เป็นแบบพอร์เดี่ยว (solitary pore) และพอร์แฝด (multiple pore) แบบของการเรียงตัวไม่เด่นชัด การกระจขายเป็นแบบกึ่งวง (semi ring porous) พอร์ขนาดปานกลาง เส้นเรย์เห็นชัด พาเรงคิมาเป็นแบบรอบพอร์ (vasicentric parenchyma) และพาเรงคิมาปลายฤดู (terminal parenchyma)
สกายสมบัติ ความแน่น (กก./ม3) 860 การหดตัวด้านรัศมี (%) 1.88-2.79 การหดตัวด้านสัมผัส (%) 4.28-9.06
ความทนทานตามธรรมชาติ ปานกลาง (2-6 ปี) 6-7 ปี การอาบน้ำยาไม้ ชั้นที่ 4
คุณสมบัติการใช้งาน การเลื่อย ไส เจาะ กลึง การยึดเหนี่ยวตะปู ขัดเงา ปานกลาง
การใช้ประโยชน์
ด้านเนื้อไม้แปรรูป เป็นไม้ก่อสร้าง เครื่องเรือน เส้นใยใช้ทำเชือก
ด้านการทำฟืนและถ่านไม้ เป็นฟืนให้ความร้อน 5,046 แคลอรี/กรัม
ด้านเป็นไม้ประดับ นิยมปลูกให้ร่มเงาในสถานที่ราชการ-ถนนหลวง
ยอดและดอกสะเดา มีสาร Nimbidin ช่วยกระตุ้นให้น้ำย่อยออกมา จึงเจริญอาหารดีขึ้น
ด้านเป็นสีย้อมผ้า เปลือกให้สีย้อมสีแดง
ด้านสมุนไพร สรรพคุณ
ราก แก้เสมหะที่อยู่ในอกและคอ แก้ไข้ แก้ลงท้อง แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้ตัวพยาธิ แก้ตกโลหิต แก้พิษงูกัด แก้สะอึก แก้ไขข้ออักเสบ แก้ธาตุไม่ปกติ แก้ไขเพื่อดีพิการ บำรุงน้ำดี เจริญอาหาร ถ่ายพิษเสมหะ และโลหิต ทำให้อาเจียน แก้โรคผิวหนัง
เปลือกราก แก้ไข้จับสั่น แก้ไข้ ทำให้อาเจียน แก้โรคผิวหนัง ฝาดสมาน
เปลือกต้น แก้บิดมูกเลือด แก้ท้องเดิน แก้ไข้ แก้กระษัย แก้พิษคูณเสมหะ ทำให้อาเจียน แก้โรคผิวหนัง แก้ไข้ในกองเสมหะ แก้ดีพิการ แก้อาเจียน แก้สะอึก แก้อาเจียนเป็นเลือด แก้ถ่ายเป็นเลือด แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้ตัวพยาธิ แก้ตกโลหิต แก้ไข้จับสั่น แก้ไข้ทับระดู กระตุ้น ช่วยเจริณอาหาร ชะล้างแผลกลาย
แก่น แก้คลื่นเหียนอาเจียน แก้ลมอันทำให้คลื่นเหียนอาเจียน แก้ลมอันทำให้ท้องผูก ขับเสมหะ แก้ไข้ ตัดไข้ บำรุงน้ำดี
กระพี้ แก้น้ำดีพิการ บำรุงน้ำดี แก้ไข้ตัวร้อน แก้ไข้กำเดา แก้ถึงน้ำดีอักเสบ รักษาดีซ่าน
ใบ บำรุงไฟธาตุ ช่วยย่อยอาหารทำให้อุจจาระละเอียด บำรุงธาตุ ทำให้ฝีสุกเร็ว แก้โรคผิวหนัง รักษามะเร็งเพลิง ช่วยเจริญอาหาร แก้เหา เป็นยาพอกฝี ชะล้างบาดแผล
ก้านใบ แก้ไข้ แก้ไข้จับสั่น แก้ไข้หวัด แก้ดีกระตุก รักษาดีพิการ บำรุงน้ำดี แก้ร้อนในกระหายน้ำ ดับพิษทั้งปวง
ดอก แก้พิษโลหิตกำเดา แก้ริดสีดวงในลำคอ บำรุงธาตุ รักษาโรคกำเดา แก้คลั่งเพ้อ สติลอย ตาลอย คุมกำเนิด ขับลม แก้อาเจียน ช่วยเจริญอาหาร แก้ลงท้อง แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้ตัวพยาธิ แก้ตกโลหิต
ผล แก้โรคหัวใจเต้นผิดปกติ แก้ลมหทัยวาต แก้ลมสัตถกวาด แก้ลมอันเกิดแต่กองปิตตสมุฎฐาน ถ่ายพยาธิ แก้ริดสีดวง แก้ปัสสาวะพิการ แก้ลงท้อง แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้พยาธิ แก้ตกโลหิต เป็นยาระบาย
เมล็ด ฆ่าเชื้อ
น้ำมันจากเมล็ด แก้โรคผิวหนัง
ยาง ดับพิษร้อน ถอนพิษไข้
ทั้งต้น บำรุงไฟธาตุ แก้ดีพิการ แก้ไข้ ช่วยย่อยอาหาร ทำให้อุจาระละเอียด
ไม่ระบุส่วนที่ใช้ แก้ไข้ บำรุงน้ำดี แก้ดีกระตุก แก้ดีพิการ แก้ไข้เพ้อคลั่ง แก้ไข้กำเดา แก้ลมหทัยวาต แก้ลมสัตถกวาต ทำให้เจริญอาหาร แก้มือลอกเป็นขุย แก้กำเดา แก้ราก แก้สะอึก แก้พิษฝี แก้ไข้เพื่อดีพิการ