การสื่อความหมายด้วยภาพระยะใกล้และสวยงาม
โดย ธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
เมื่อปีพ.ศ.2510 ผมเข้าเรียนคณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ บางเขน คาดเข็มขัดตราหัวควายเขียนคำโตๆว่า บางเขน ระยะหนึ่ง ต่อเมื่อถูกรับน้องคณะวนศาสตร์แล้วจึงคาดเข็มขัดเส้นเล็กลง เขียนคำว่า Forestry สื่อความหมายว่าเป็นคณะวนศาสตร์ เรียนอยู่ 4 ปีจบปริญญาตรีวิทยาศาสตร์บัณฑิต ล้วนหลักวิชาวิทยาศาสตร์พื้นฐานทั้งหมดและหลักวิชาการป่าไม้ทั้งสิ้น จบแล้วไปทำงานตำแหน่งนักวิชาการป่าไม้ตรี โคตรโก้
ตลอดหลักสูตรปริญญาตรีสาขาวนศาสตร์นี้ เกี่ยวข้องกับทรัพยากรธรรมชาติซึ่งประกอบด้วย ป่าไม้(พันธุ์พืช) สัตว์ป่า ขุนเขา น้ำตก วิวทิวทัศน์ ล้วนสวยงาม ในช่วงปิดภาคเรียน ก้ไม่ได้หยุดยาวอย่างคณะอื่นๆ ต้องไปเรียนภาคสนามในศูนย์ฝึกนิสิตวนศาสตร์ทั่วประเทศ หลายแห่ง เช่น ที่สะแกราช อ.ปักธงชัย จ.นครราชสีมา ที่หาดวนกร อ.ห้วยยาง จ.ประจวบคีรีขันธ์ ที่สวนสักห้วยทาก อ.งาว จ.ลำปาง ที่สถานีวิจัยต้นน้ำดอยปุย อ.เมือง จ.เชียงใหม่ ฯลฯ แต่ไม่เคยมีการสอนหลักการประชาสัมพันธ์ หรือการถ่ายรูปแต่อย่างใด
เป็นความไม่สมบูรณ์ของหลักสูตรการเรียนการสอน เพราะว่าการประชาสัมพันธ์ การสื่อความหมายด้วยภาพถ่าย การเผยแพร่เพื่อสร้างภาพสร้างจิตสำนึก ใช้ภาพๆเดียวก็กินใจไปไกลโพ้น ประเภท หนึ่งภาพพันคำ นั่นแหละ ภาพเดียวที่ถ่ายให้เห็นความสวยงามของทัศนียภาพของทะเลภูเขาที่เต็มไปด้วยเรือนยอดต้นไม้ ช่วยให้เกิดความรู้สึกหวงแหนไหม หรือภาพสัตว์ป่าสักตัวหนึ่งกำลังเลียลูกน้อย จะเพิ่มความน่ารักและห่วงใยแม่ลูกไหม ความงดงามจากธรรมชาติสามารถซึมซับได้จากภาพถ่าย
ผมจบไปแล้วซื้อเหล้าเบียร์กินแล้วอ้วก(อาเจียน) มากกว่าเงินซื้อกล้องถ่ายรูป แต่เพราะว่าไม่เคยมีใครชี้แนะ ไม่เคยรู้ว่าภาพถ่ายช่วยให้จดจำเรื่องราวได้ตลอดไป และถ้าจับกุมดำเนินคดีความต่างๆ มัวบันทึกกันยาวยืด แค่ถ่ายภาพไว้ภาพเดียวก็มัดตัวผู้ต้องหาได้ หรืออยากสื่อความหมายทางวิชาการป่าไม้เกี่ยวกับ ทรวดทรง ลักษณะใบ ดอก ผล เมล็ด ด้วยภาพถ่าย ให้ความกระจ่างชัดได้มากขึ้น
ตอนที่อาจารย์สมนึก ผ่องอำไพ ท่านพาไปเรียนรู้ลักษณะการจำแนกพันธุ์ไม้บนเขาที่สะแกราช ท่านบอกลักษณะการจำแนกว่า ให้ดูที่ทรวดทรงต้นไม้(ลำต้น) พุ่มเรือนยอด ลักษณะใบ เปลือกนอกแล้วใช้มีดบากให้เห็นเปลือกใน หรือมีน้ำยางสีใดไหลออกมา ดอก ผล เมล็ด อันเป็นวิชาการจำแนกชนิดพันธุ์ไม้สากล แต่ถ้าถ่ายรูปไว้เห็นติดตา
จากทฤษฎีที่อาจารย์สมนึกสอนทั้งหมด ผมได้ใช้ประโยชน์เมื่อเขียนหนังสือชื่อ ต้นไม้ยาน่ารู้ แต่ผมถ่ายรูปไม่เป็นจึงให้น้องชาย นิวัตร เปาอินทร์ ตากล้องมืออาชีพถ่ายแทนตามคำบอกของผม ในหนังสือเล่มนั้นผมจึงได้ใช้คำสอนของอาจารย์สมนึกเต็มภาคภูมิ นิวัตรถ่ายรูปทรง เรือนยอด เปลือกนอก เปลือกใน น้ำยาง ดอก ใบ ผล และเมล็ด ครบถ้วน
กล่าวมายืดยาว แค่อยากจะชี้ว่า การถ่ายรูปช่วยให้เกิดการสื่อความหมายได้กว้างไกลและตรงเป้าหมาย แต่จะถ่ายอย่างไรให้ได้ทั้งการสื่อความหมายทางวิชาการและความสวยงาม ภาพที่ผมขึ้นรูปให้ชมนี้เป็นเพียงต้นเมเปิ้ลในกระถางเล็กๆ แต่ผมถ่ายเพื่อสื่อความหมายถึงการแตกกิ่งก้าน ลักษณะของใบ ลายเส้นใบเมเปิ้ล สีสันของใบอ่อน ก่อนจะเปลี่ยนสีเป็นใบแก่สีเขียว แต่ใบแก่ก่อนร่วงสีแดงส้มผมไม่มีโอกาสถ่าย
การถ่ายภาพเหล่านี้ผมเรียนรู้จากนิวัตร และใช้ทฤษฎีของอาจารย์สมนึกประกอบกัน เพื่อให้ได้ภาพสวยงามและสื่อความหมายทางวิชาการป่าไม้ได้ครบถ้วน เปิดไปชมต้นไม้ยาน่ารู้ได้จากหน้าต่าง สัตว์ป่า พันธุ์พืช..มีคุณ ค้นลงไปจนเจอต้นไม้ยาน่ารู้ จะมีตัวอย่างคำบรรยายทางวิชาการและภาพที่สื่อความหมายให้เข้าใจและจดจำได้ว่า ต้นไหนมีลักษณะอย่างไร แบบง่ายๆ