หนังใหญ่วัดขนอน
อ.โพธาราม จ.ราชบุรี
โดย ธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
อุโบสถวัดขนอน
ศิลปะ วัฒนธรรม การแสดงของชนชาติไทยแขนงหนึ่งซึ่งเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นหนึ่งในหลากหลายที่ก่อกำเนิดเกิดขึ้นบนผืนแผ่นดินแหลมทอง วันนี้เกือบสาบสูญไป หากไม่ได้รับการถนอมรักษาเอาไว้ให้คงอยู่ เป็นประวัติศาสตร์ด้านหนึ่งของชนชาติไทยจากอดีตถึงปัจจุบัน โชคดีที่ได้ไปชมการสืบสานศิลปะ วัฒนธรรม อันเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นและการแสดงที่ยังเหลืออยู่ที่วัดขนอนใหญ่ อ.โพธาราม จ.ราชบุรี คุณล่ะ เคยไปชมกันหรือยัง
ผมเดินทางไปวัดขนอนใหญ่ใกล้อำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี เมื่ออายุ 67 ปี 8 เดือน ยังไม่สายเกินไป เพราะว่าผมยังมีแรงที่จะเดินชมจนทั่ว ในวันเสาร์ ตั้งแต่เช้าตรู่จนสิ้นสุดที่การแสดงหนังใหญ่ของเหล่าเยาวชนที่ช่วยกันสืบสานตำนานหนังใหญ่เอาไว้ได้อย่างเหนียวแน่น ทุกวันเสาร์-อาทิตย์ เวลา 10.00-11.00 น เปิดการแสดงให้ชมฟรีมีตู้บริจาคให้เป็นกำลังใจนักแสดง นักดนตรี และกรรมการวัดครับ
พระประธานในอุโบสถ
วัดขนอนใหญ่มีบริเวณวัดกว้างขวาง มีลานจอดรถตู้ รถบัส รถเก๋ง เหลือเฟือ สิ่งแรกที่ควรทำคือเข้าไปกราบไหว้พระประธานปางมารวิชัยในโบสถ์ ไม่มีภาพเขียนสีที่ผนัง มีพระสงฆ์เฝ้าเพื่อให้พุทธศาสนิกชนถวายสังฆทานตามปรารถนา แล้วออกไปเดินชมรอบนอกโบสถ์ที่มีศาลารายประดิษฐานพระพุทธรูปปางมารวิชัยมากมายถึง 120 องค์ แล้วกราบพระธาตุเจดีย์หลังโบสถ์ ซึ่งชำรุด สีถลอกมาก รอการบูรณปฏิสังขรณ์
ผมชื่นชอบใบเสมารอบโบสถ์ ประดิษฐานไว้ในสถูปแปลกตา ลวดลายและสีสันของกรอบประตูหน้าต่างโบสถ์ ลวดลายที่แต่งแต้มอ่อนช้อยสวยงาม ไม่ได้สร้างแล้วแต่งแต้มด้วยกระจกสีหรูเริดเหมือนวัดทั่วๆไป ได้เห็นพระสงฆ์ปีนอยู่บนศาลาหน้าโบสถ์ แสดงว่าพระสงฆ์เป็นช่างสร้างซ่อมเหมือนเป็นกิจวัตรหนึ่งที่พระสงฆ์ปฏิบัติ
พระธาตุเจดีย์และความสวยงาม
ช่วงเช้าแดดส่องใส่หน้าบันของอุโบสถ ท้องฟ้าเปล่งสีน้ำเงินสวยงาม หน้าบันแต่งแต้มด้วยศิลปะงดงาม ประดับกระจกสีต่างๆ รอบๆโบสถ์มีเจดีย์รายเฉพาะด้านหนา ด้านหลังเป็นเจดีย์องค์ใหญ่บรรจุพระธาตุให้พุทธศาสนิกชนบูชา เป็นอุโบสถหนึ่งที่สวยงามและร่มรื่นรายรอบไปด้วยป่าดงยางนา ไม้สักและไม้นานาพันธุ์
ได้เวลา 10.00 น. ผมเดินกลับไปที่ห้องแสดงหนังใหญ่ ฉากสีขาวอล่างฉ่างกางบนเวทียกพื้นระดับ 70 ซม.มุมซ้ายวงปี่พาทย์ตั้งอยู่ มุมขวามีหนุ่มหนึ่งกำลังเล่าความเป็นมาและเป็นไปของการแสดงหนังใหญ่ แล้วก็สาธิตการแสดงให้ชมเพื่อประดับความรู้แก่ผู้เข้าชม จบแล้วก็เริ่มต้นแสดง เรื่องที่แสดงหนังใหญ่เป็นเรื่องรามเกียร์
การรบทัพจับศึกระหว่างทศกัณฑ์และพระราม โดยมีหนุมานเป็นทหารเอก การแสดงเริ่มตามบทพากย์ของหนุ่มทางขวามือ ตัวแสดงวิ่งยกหนังใหญ่ทั้งขนาด3 กิโลกรัม 5 กิโลกรัมและตัวใหญ่หนัก 10 กิโลกรัม ข้อลำแขและเข่าของเยาวชนที่เป็นคนเชิดหนังต้องแข็งแรงและอดทนมาก เป็นเรื่องไม่ง่ายเพราะต้องเข้าบทตามรูปแบบการแสดง
ผมนั่งดูไป ฟังไป แล้วก็เดินไปถ่ายรูปมาอวด ไม่ง่ายนักเพราะว่าแสงที่สาดใส่ฉากค่อนข้างบาง แต่อย่างไรก็ตาม ก็ได้ทำจนจบเรื่องการรบทัพจับศึก ผมรู้สึกสนุกไปตามบทที่พากย์นะ ลีลาคนพากย์น่าสนุกยิ่งกว่าตัวแสดง ออกรสออกชาติชนิดหน้าบูดหน้าเบี้ยว เสียงเข้มดุดันและกริ้วโกรธพิโรธหรือแสน
การแสดงหนังใหญ่จบ ผมเดินตามท่านผู้ชมออกประตูหน้า มีกล่องใส่เงินบริจาคสมทบเป็นค่าเหนื่อยให้นักแสดงตั้งอยู่ แม้ชั่วเลาไม่นานนักแต่รู้สึกอยากบริจาค ก่อนจบผู้พากย์ได้ประกาศว่า วันธรรมดาต้องทำเรื่องแจ้งล่วงหน้าเพื่อเปิดรอบพิเศษให้ได้ชมกัน ติดต่อมาที่วัดซึ่งติดเบอร์ไว้ในห้องจัดนิทรรศการหนังใหญ่
ผมเดินไปที่พิพิธภัณฑสถานหนังใหญ่ของวัดขอนใหญ่ เป็นอาคารทรงไทยนอกชานกว้างขวางมาก ยกพื้นสูง มีต้นจันทน์ใหญ่แผ่ร่มเงาครอบคลุม ร่มรื่น ระเบียงหรือนอกชานมีม้านั่งโดยรอบ ภายในกุฎีเป็นสถานที่จัดแสดงประวัติความเป็นมาของหนังใหญ่ ตัวหนังใหญ่โบราณที่อนุรักษ์ไว้ มีรูปประวัติพระอาจารย์กล่ำ ผู้สืบสานตำนานหนังใหญ่เอาไว้
เรียนรู้ประวัติหนังใหญ่วัดขนอนใหญ่กันสักหน่อยเพื่อประดับความรู้การท่องเที่ยว ซึ่งผมชมชอบว่า ณ ที่แห่งนี้ มีองค์ประกอบทางศิลปะอย่างไรในตำนานหนังใหญ่ กล่าวคือ
หัตถศิลป์ คือศิลปะด้านการออกแบบลวดลายไทยที่มีความวิจิตรบรรจงผสมผสานฝีมือแกะสลักแผ่นหนังและการย้อมสี
นาฎศิลป์ คือ การนำศิลปะทางนาฎศิลป์แสดงออกท่าทางแสดงบุคลิกและอารมณ์ของตัวละคร
คีตศิลป์ คือ วงปี่พาทย์บรรเลงเพลง จังหวะ ท่วงทำนอง สอดประสานเรื่องราว อารมณ์ของตัวแสดงสู่ผู้ชม
วาทศิลป์ คือ การที่ผู้พากย์ สามารถพากย์ให้ตัวละครเสมือนมีชีวิตในการให้น้ำเสียงอันแสดงอารมณ์และคำพูดสอดแทรกในเหตุการณ์ต่าง ๆ
วรรณศิลป์ คือ บทพากย์และบทประพันธ์อันไพเราะ ลักษณะคำประพันธ์จะเป็นกาพย์ฉบัง กาพย์ยานี อาจมีคำประพันธ์อื่นแต่งเพิ่มเติมประกอบการแสดง
วัดขนอน หนังใหญ่ สร้างตั้งแต่ก่อนปีพ.ศ.2300 ได้รับวิสุงคามสีมาเมื่อพ.ศ.2300 เดิมชื่อวัดกานอนโปราวาส เนื้อที่วัด 55 ไร่ 40 ตารางวา เถรวาท มหายาน ล้อมด้วยต้นไม้ป่าดงยาง อุโบสถขนาดยาว 59 เมตร ประดิษฐานพระพุทธศิลาศักยมุนี ปางมารวิชัย ศิลปะอยุธยาตอนปลาย หน้าโบสถ์มีเจดีย์ย่อมุมไม้สิบสอง 6 องค์
ดังมากเมื่อหลวงปู่กล่อม(พระครูศรัทธาสุนทร(จันทโชโต) เริ่มสร้างหนังใหญ่ราวๆปีพ.ศ.2447 และแสดงไปทั่วย่านแม่น้ำแม่กลอง ต่อมาองค์การยูเนสโก ประกาศให้เป็นมรดกทางวัฒนธรรมโลกของภูมิภาคเอเซียแปซิฟิก(ACCU) เมื่อเดือนมิถุนายน พ.ศ.2550 เป็นอีกหนึ่งความภาคภูมิใจของบรรพชนที่ได้ถนอมรักษาศิลปะวัฒนธรรมการแสดงแขนงนี้ไว้
พิพิธภัณฑสถานหนังใหญ่วัดขนอนหนังใหญ่เปิดให้เข้าชมทุกวันตั้งแต่เวลา 08.00-17.30 น. หอแสดงหนังใหญ่เปิดให้ชมการแสดงฟรี ทุกวันเสาร์-อาทิตย์ เวลา 10.00-11.00 น.และเทศกาลหนังใหญ่ประจำปี วันที่ 13-14 เมษายน ทุกปี ติดต่อเข้าชมการแสดงหนังใหญ่ได้ที่ โทร.032-234834