โครงการอนุรักษ์กล้วยไม้รองเท้านารีอินทนนท์ โดย ธงชัย พุ่มพวง เรื่อง-ภาพ

โครงการอนุรักษ์กล้วยไม้รองเท้านารีอินทนนท์

ที่หน่วยจัดการต้นน้ำแม่สะมาด แม่ฮ่องสอน

โดย ธงชัย พุ่มพวง     

            ความเป็นมา สืบเนื่องเมื่อเดือนมีนาคม 2536 สมเด็จพระนางเจ้า ฯ พระบรมราชินีนาถ ได้มีพระราชกระแสรับสั่งกับ พลโทยิ่งยศ โชติพิมาย แม่ทัพภาคที่ 3 “ให้พิจารณาหาหนทางในการอนุรักษ์กล้วยไม้รองเท้านารี ซึ่งเป็นกล้วยไม้ไทยที่หายากในปัจจุบัน เนื่องจากถูกลักลอบเก็บออกจากป่า ส่งไปจำหน่ายยังต่างประเทศ จนกระทั่งปัจจุบันนี้กล้วยไม้รองเท้านารีใกล้สูญพันธุ์ไปจากแผ่นดินไทยแล้ว”

            กองทัพภาคที่ 3 รับสนองพระราชดำริโดยส่งเจ้าหน้าที่ทั้งทหารและพลเรือน เข้าสำรวจแหล่งกำเนิดกล้วยไม้รองเท้านารีทั้ง 17 จังหวัดภาคเหนือ พบว่าดอยแม่สุริน ตำบลแม่อูคอ อำเภอขุนยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน เป็นพื้นที่หนึ่งซึ่งยังคงมีกล้วยไม้รองเท้านารีสายพันธุ์อินทนนท์ในแหล่งธรรมชาติ เพื่อให้การอนุรักษ์กล้วยไม้รองเท้านารีเป็นไปด้วยความรวดเร็วทันต่อเหตุการณ์ จึงได้ตั้งคณะกรรมการอนุรักษ์กล้วยไม้รองเท้านารีขึ้น เพื่อรับผิดชอบโครงการตลอดจนอำนวยการ โดยได้รวบรวมกล้วยไม้รองเท้านารีสายพันธุ์อินทนนท์ ที่พบในพื้นที่ ทำการขยายพันธุ์เพื่อเพิ่มปริมาณ โดยความร่วมมือกับมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ทำการเพาะเมล็ดในสภาพปลอดเชื้อและทำการย้ายกล้าออกปลูกในเรือนโรงอนุบาล ทำการอนุบาลจนต้นกล้ามีขนาดใหญ่พอควร จึงย้ายออกปลูกในสภาพเรือนโรงและสภาพป่าธรรมชาติ ในขณะเดียวกันได้ดำเนินกิจกรรมด้านการพัฒนาคุณภาพชีวิตของราษฎรในพื้นที่โครงการตลอดจนการประชาสัมพันธ์ให้ประชาชนมีส่วนร่วมการอนุรักษ์กล้วยไม้รองเท้านารีอินทนนท์ด้วย

             ในปี 2547 กองทัพภาคที่ 3 ได้มอบโอนให้กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช เข้าดำเนินการโครงการต่อ โดยสำนักบริหารจัดการในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ที่ 17 (เดิม) ได้มอบหมายให้หน่วยอนุรักษ์และจัดการต้นน้ำแม่สะมาด อำเภอขุนยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน สำนักอนุรักษ์และจัดการต้นน้ำ กรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่า และพันธุ์พืช ซึ่งเป็นหน่วยงานในพื้นที่เข้าดำเนินการรับผิดชอบ

             ปัจจุบัน โครงการอนุรักษ์กล้วยไม้รองเท้านารีอินทนนท์ ตามพระราชดำริในภาคเหนือ (ขุนยวม) อำเภอขุนยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน อยู่ในความรับผิดชอบของสำนักบริหารพื้นที่อนุรักษ์ที่ 16 เชียงใหม่ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม โดยมีวัตถุประสงค์เพื่ออนุรักษ์สายพันธุ์กล้วยไม้รองเท้านารีอินทนนท์ และแหล่งกำเนิดพันธุกรรม ทำการรวบรวมและขยายพันธุ์กล้วยไม้ป่าในพื้นที่เพื่อการศึกษาและการท่องเที่ยว เพื่อสร้างจิตสำนึกและให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์พันธุ์กล้วยไม้รองเท้านารีอินทนนท์ และกล้วยไม้ป่า ตลอดจนพัฒนาให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวโดยชุมชนมีส่วนร่วม โดยมีนายทศพร  จางสาย ดำรงตำแหน่งหัวหน้าหน่วยจัดการต้นน้ำแม่สะมาด เป็นผู้รับผิดชอบดำเนินงาน นายพิชิต สวยสุดยอด อดีตผู้ใหญ่บ้าน หมู่ 2 บ้านหัวแม่สุริน ตำบลแม่อูคอ เป็นพนักงานดูแลและขยายพันธุ์

            นายพิชิต สวยสุดยอด เล่าให้ฟังว่า โครงการอนุรักษ์กล้วยไม้รองเท้านารีอินทนนท์ หน่วยจัดการต้นน้ำแม่สะมาด สูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 1,300 เมตร มีพื้นที่ 200 กว่าไร่ กล้วยไม้รองเท้านารีอินทนนท์ที่หน่วย ฯ แม่สะมาด จะออกดอกตั้งแต่เดือนตุลาคม-พฤศจิกายน ดอกจะบานไปจนถึงเดือนกุมภาพันธ์  ชอบอากาศหนาวเย็น การเจริญเติบโตช้า โตเต็มที่เมื่ออายุ 3.5 ปี จึงจะทำการขยายพันธุ์  โดยใช้วัสดุปลูกคือเปลือกของไม้ก่อ เพราะเป็นเปลือกไม้ที่ผุช้า ทนความชื้นได้นาน  ทำการขยายพันธุ์ด้วยการแยกกอเมื่อมีใบ จำนวน 2 ใบ นำไปอนุบาลไว้จนมีใบ 4 ใบ จึงนำไปปล่อยคืนสู่ป่า

            ขณะนี้ในโครงการ ฯ มีต้นพ่อแม่พันธุ์ จำนวน 564 กระถาง ทำการขยายพันธุ์และนำคืนสู่ธรรมชาติแล้วประมาณ 1 ล้านต้น ชาวบ้านในพื้นที่มีจิตสำนึกต่อการอนุรักษ์กล้วยไม้รองเท้านารีสายพันธุ์อินทนนท์และกล้วยไม้ป่ามากขึ้น อีกทั้งสนับสนุนให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ด้วย โครงการอนุรักษ์กล้วยไม้รองเท้านารีสายพันธุ์อินทนนท์ หน่วยจัดการต้นน้ำแม่สะมาด ห่างจากสถานที่จัดเทศกาลทุ่งบัวตอง ดอยแม่อูคอ 5 กิโลเมตรเท่านั้น