ขวัญข้าว วัฒนธรรมล้ำค่าของชาวนาไทย
โดยธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
รากเหง้าคนไทยไม่เหมือนใครชาติไหนในโลก ก็ด้วยศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณี และความเชื่อ อันเป็นเอกลักษณ์สำคัญที่ควรภาคภูมิใจ และสืบสานกันต่อไปให้ดำรงคงอยู่กับแผ่นดินไทยปลายแหลมทอง
วัฒนธรรมหนึ่งที่เห็นแล้วซาบซึ้งใจ คนไทยไม่เคยลืมพระคุณบุญข้าวเลี้ยงชีวิต ต้นข้าวในนาเอกอนันต์คุณค่า เชื่อกันว่า พระแม่โพสพเป็นเทพธิดาที่ปกปักรักษาให้ข้าวกล้าเติบโตและให้รวงข้าวสีทองงามตา
กรมการข้าวและมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกำแพงแสน จังหวัดนครปฐม มีหน้าที่หลักเรื่องข้าวๆ และสอนให้นิสิตเติบใหญ่ได้เป็นบัณฑิตเรื่องข้าว แค่นั้นหรือ
ผมได้คำตอบวันนี้เองว่า สถาบันทั้งสองแห่งนี้มิได้สอนและทำเพียงเรื่องทางวิชาการข้าว หากแต่ได้ร่วมกันสร้างสมให้ดำรงวัฒนธรรมประเพณีที่ควรอนุรักษ์ไว้สืบไป "ประเพณีการทำขวัญข้าว"
ข้าวกำลังท้องออกรวงอ่อนๆ
ประเพณีการทำขวัญข้าวสืบสานกันทั่วแผ่นดินถิ่นไทย เพราะว่าทั่วแผ่นดินนี้ล้วนต้องกินข้าว จึงรำลึกนึกถึงพระคุณของข้าว ส่วนจะทำขวัญข้าวกันเมื่อใดเดือนไหนขึ้นอยู่กับท้องถิ่นนั้น
แต่ที่นี่ วันนี้เสาร์ที่ 5(ขึ้น 15 ค่ำ) เดือนห้า(พฤษภาคม) ปีพ.ศ.2555 (รหัส 05-05-55) ได้คุณยายทองโปรย ยิ้มประเสริฐ ชาวนาอาชีพ มาเป็นผู้ทำพิธีที่แปลงนาของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกำแพงแสน
ช่วงเวลาการทำขวัญข้าวนั้นทำกันได้หลายช่วงเวลาขึ้นอยู่กับวัฒนธรรมและประเพณีของแต่ละท้องถิ่น บางท้องถิ่นทำตั้งแต่การเตรียมกล้าหว่านดำ บางแห่งทำกันตอนที่ข้าวเริ่มตั้งท้อง บางแห่งทำตอนข้าวออกรวงสีทองระย้ากำลังงามก่อนเก็บเกี่ยว และทำขวัญลานนวดข้าว
สะแก-เฉวง-ชะลอม-เครื่องเซ่นบวงสรวง
เครื่องทำขวัญข้าวประกอบด้วย เครื่องประทินผิว น้ำหอม น้ำปรุง ด้วยความเชื่อว่าพระแม่โพสพเป็นผู้หญิง เมื่อตั้งท้องก็ย่อมรักสวยรักงาม ตามมาด้วยผลหมากรากไม้ที่มีรสเปรี้ยวๆหวานๆ เช่นส้มโอ กล้วย อ้อย น้ำอ้อย หมากพลู ด้ายรัดขวัญจะสีใดก็ได้ตามแต่ละถิ่นจะนิยม
คุณยายทองโปรย ยิ้มประเสริฐ บูชาพระแม่โพสพ
ต้องบอกเลยนะครับว่า วันนี้ได้ใช้กิ่งต้นสะแก หรือสักแก เพื่อเสริมความเชื่อว่าจะช่วยให้นาข้าวตกดอกออกรวงเต็มอิ่ม (ไม่ลีบ) ปักไว้ในผืนนาเขียวขจี แล้วห้อยด้วยชะลอมบรรจุผลหมากรากไม้และเครื่องหอมถวายแด่พระแม่โพสพ และผูก"เฉวง" ตอกไม้ไผ่สาน
คุณยายทองโปรยก้มลงไปรวบกอข้าวแล้วมัดรัดด้วยด้ายสีขาวเพื่อเป็นขวัญ ประพรมน้ำหอมให้ชื่นใจ(ข้าวท้อง) ดื่มกินผลไม้เปรี้ยวหวาน แล้วคุณยายก็โปรยข้าวตอกดอกไม้ให้แม่โพสพ คำพร่ำพรรณนานั้นเต็มไปด้วยวลีที่มีคุณค่าแก่ผลผลิตของข้าว
พระแม่โพสพ อธิษฐาน
สุดท้ายคุณยายทองโปรยชูมือขึ้นรับรูปปั้นพระแม่โพสพแล้วกล่าวอธิษฐานแต่สิ่งที่ดีๆเพื่อให้พระแม่โพสพเมตตาโปรดกรุณาให้ข้าวออกเต็มรวง ไม่ลีบ ไม่ร่วง
ขอเจ้าบ่าวสักคนนะคุณยายขา..
ช็อตสุดท้าย หลังทำพิธีเสร็จสิ้น บรรดาแม่ย่าแม่หญิงทั้งเด็กๆนักเรียน นิสิตนักศึกษา ข้าราชการพนักงาน และสื่อมวลชนแหนห้อมล้อมคุณยายทองโปรยด้วยการก้มกราบขอพรเสียด้วย
ดร.สมบัติ ชิณะวงศ์ รองอธิการบดี"วิทยาเขตกำแพงแสน"
วัฒนธรรมการแสดงถึงความสำนึกรู้พระคุณพระแม่โพสพเช่นที่กรมการข้าวกับมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกำแพงแสน เป็นต้นแบบที่มีคุณค่าและควรถนอมอนุรักษ์ไว้สืบไป
ดร.อนามัย ดำเนตร รองอธิการบดีตอบข้อข้องใจสื่อพาฝัน ปิ่นทอง
เรียนรู้วิชาการ เรียนรู้จิตวิญญาณ และเรียนรู้กตัญญูต่อผู้ที่มีพระคุณ คุณคือ"บัณฑิต"
พันธุ์ไม้มีขายทุกวัน
สื่อวัยทองกับสื่อวัยงาม
รวงข้าวสีทอง