นกกางเขนดง
white-rumped shama
โดย ธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
ฟ้าหม่นมัวด้วยเมฆฝน แล้วโปรยเมล็ดลงมาเมื่อย่างเข้าเดือนมิถุนายน ผมตัดสินใจเดินทางไปน้ำตกเอราวัณ จังหวัดกาญจนบุรี ด้วยความหวังว่าจะไปถ่ายรูปนกเอี้ยงถ้ำให้ได้สักตัว แต่แล้วผมก็ได้เพียงเห็นเขาบินผ่านไปในดงพงหนาไม้ป่าต้นใหญ่ๆข้างน้ำตก ไปแล้วไม่โผมาให้เห็นอีกเลย ผมทนนั่งรอนานหลายชั่วโมงแต่ก็ไม่ได้รับความเห็นใจ
นกกางเขนดง
ผมตัดใจเดินไปตามถนนทางออกแล้วข้ามสะพานไม้เล็กๆไปยังหน้าบ้านพักของอุทยานแห่งชาติน้ำตกเอราวัณ มีต้นไม้ใหญ่ต้นหนึ่งอยู่กลางสนามหญ้า เสียงร้องแหลมสูง หวาน ร้องเป็นทำนองได้ด้วย แต่ผมไม่มีความรู้ทางดนตรีศิลป์ จึงฟังไม่ออกว่าเป็นเสียงอะไรกันแน่ เหลียวไปเห็นนกกางเขนดงตัวผู้หางยาวโดดเด่นเกาะที่กิ่งไม้ นึกในใจ โอ้ โชคดีจัง
นกกางเขนดง
ผมรู้จักนกกางเขนดงด้วยสามัญสำนึก ถ่ายรูปได้5-6 รูปเขาก็บินหนีไปอีก ผมเดินข้ามสะพานเล็กๆกลับทางเดิม เห็นเขาไปเกาะหันหลังให้อยู่ที่เถาวัลย์ชายดง แล้วก็ได้เห็นตัวเมียเกาะกิ่งไม้อยู่อีกต้นหนึ่ง ภาพที่ถ่ายมาเหล่านี้ บางภาพคมชัด บางภาพไม่คมนักด้วยว่ารีบๆถ่ายกลัวไม่ทันการ และก็จริงดังคาด เขาบินหายไปในดงไม้อีก ได้มาแค่เนี้ย
นกกางเขนดง มีขนาดยาว 28 ซม. เฉพาะส่วนหางยาว 15-19 ซม. ขาท่อนล่างเป็นเกล็ดขนาดใหญ่เหมือนปลอกปกคลุมขา นิ้วเท้าหน้า3 นิ้ว และหลัง 1 นิ้ว นกกางเขนดงมีชื่อสามัญว่า white-rumped shama อินเดียเรียกว่า The nightingale of India คนไทยภาคใต้เรียกนกบินหลา หรือนกบินหลาดง มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Copsychus malabaricus Scopoli,1788 อยู่ในวงศ์ MUSCICAPIDAE (วงศ์นกกางเขนและนกจับแมลง)
นกกางเขนดง
ตัวผู้ มีขนสีดำ เหลือบน้ำเงิน บริเวณ หัว คอ หน้าอก หลัง ไหล่ รวมทั้งขนคลุมปีก ตัดกับตะโพก ขนคลุมที่โคนหางเป็นสีขาวบริสุทธิ์ จนสามารถเห็นได้อย่างชัดเจน ขนบริเวณกลางปีกมีสีดำด้านๆ ส่วนขนหาง 2 คู่ล่างสุดมีสีขาวปลอดทั้งเส้น ด้านล่างของลำตัวส่วนที่ถัดจากหน้าอกลงมา จนถึงท้องและขนคลุมใต้โคนหางมีสีน้ำตาลแกมแดงอมส้มเข้ม ลักษณะโดยรวมของสีมีถึง 3 สี คือ สีดำ ขาว และ น้ำตาลแกมแดงอมส้มเข้ม มีม่านตาเป็นสีน้ำตาลเข้ม ปากสีดำสนิท
ตัวเมีย ขนาดยาว 21-22 ซม. เห็นชัดเลยว่ามีหางสั้นกว่าตัวผู้ ขนที่ หัว คอ หน้าอก หลัง เป็นสีเทาคล้ำ บริเวณกระหม่อม และ หลังไหล่ อาจมีเหลือบเป็นมันเล็กน้อย ขนที่กลางปีก ปลายปีก และขนหาง 2 คู่บน มีสีเทาคล้ำๆ ซึ่งจะมีขนหางอยู่ 2 คู่ ที่ถัดลงไปจะมีสีเทาคล้ำครึ่งโคนส่วนครึ่งปลายสีขาว ขนหาง 2 คู่ล่างสุด มีสีขาวปลอดทั้งเส้น สะโพกและขนคลุมบนโคนหางสีขาว ด้านล่างของลำตัวสีส้มอมน้ำตาล ม่านตาสีน้ำตาลเข้ม ขา นิ้วเท้า และ เล็บ มีสีเนื้อจางๆ เหมือนตัวผู้
ตัวเมียทำรังแต่ผู้เดียวด้วยการคาบหญ้า ใบไม้ไปรองรังไข่ในโรงไม้หยาบๆ เริ่มผสมพันธุ์เดือนมีนาคม-พฤษภาคม ไข่ครั้งละ 4-5 ฟอง ขนาดไข่ 1.5-2 ซม.เปลือกสีเขียวแต้มน้ำตาล ฟักไข่ 11-16 วัน อาหารนกกางเขนดงเป็นแมลง หนอน ไส้เดือน
สถานะภาพ เป็นนกประจำถิ่น พบบ่อย เป็นสัตว์ป่าคุ้มครองตาม พรบ.สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ.2535 ชอบอาศัยอยู่ในป่าดงดิบ ป่าโปร่ง ชายป่า ที่ราบถึงภูเขาสูง 1,525 เมตรจากระดับน้ำทะเลปานกลาง การกระจายพันธุ์พบในไทย อินเดีย จีนตะวันตกเฉียงใต้ เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เกาะไหหลำ ซุนดาใหญ่