ดอกไม้เทศและดอกไม้ไทย
ต้น 83.ดาวเรือง
โดย ธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
ชื่อสามัญ คำปู้จู้หลวง พอทู African marigold
ชื่อวิทยาศาสตร์ Tagetes erecta L.
ชื่อวงศ์ ASTERACEAE
ดอกดาวเรือง
ถิ่นกำเนิดและการกระจายพันธุ์
ในต่างประเทศ พบที่ประเทศเม็กซิโก อเมริกาเขตร้อน แอฟริกา
ในประเทศไทย พบทั่วไปในเขตร้อน
การกระจายพันธุ์ ปัจจุบันนี้ปลูกทั่วไปทั้งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เอเชียกลาง มีการผสมพันธุ์ได้หลากหลายสายพันธุ์ มีทั้งดอกใหญ่และดอกเล็ก สีเดียวและหลายสี ต้นสูงและต้นเตี้ย
สถานภาพ เป็นพืชอายุปีเดียว นำเข้ามาปลูกประดับ
ลักษณะประจำพันธ์
ต้น เดี่ยว แตกกิ่งก้านจนเป็นพุ่ม สูง 15-60 ซม. ผิวลำต้นเกลี้ยง เป็นสัน
ใบ เป็นช่อแบบขนนก ออกตรงข้ามเป็นคู่ๆ ใบบนๆออกสลับกัน กว้าง 5-
ดอก ออกเป็นช่อกระจุกที่ปลายยอด มีทั้งดอกชั้นเดียวและดอกซ้อน กลีบดอกวงนอกโคนกลีบเป็นหลอดปลายแผ่ ขอบกลีบหยัก กลีบดอกมีสีขาว เหลือง ทอง และส้ม ดอกวงในมีกลีบดอกรูปลอดกระจกกลางดอก บางชนิดมีกลิ่นหอม ขนาดดอก 5-
ผล แห้ง สีดำ ยาว 8-
สภาพที่เหมาะสมและการขยายพันธุ์
ดินอุดมสมบูรณ์ ร่วน ระบายน้ำดี แสงแดดเต็มวันอุณหภูมิระหว่าง 15-
นิยมเพาะกล้าจากเมล็ด โดยกลบเมล็ดบาง ๆ เมล็ดงอกภายใน 5-7 วัน ย้ายปลูกอายุ 10-15 วัน เวลาเพาะ-ออกดอก 60-90 วัน แต่ก็ปักชำกิ่งได้ แตกรากง่าย
บันทึกผู้เขียนและผู้ถ่ายรูป
ตั้งแต่เด็กๆ แม่จะไปทำบุญที่วัดทีไร ก็ใช้ผมไปเด็ดดอกดาวเรืองจากกระถางตั้งเรียงบนระเบียงหน้าบ้าน เด็ดมาถ้าก้านสั้นไปแม่ก็จะบอกว่าต้องไว้ก้านให้ยาวพอที่จะมัดติดกับธูปและเทียน เพื่อถวายพระท่านได้ แม้จะผูกพันกันมานานแต่ผมก็ไม่เคยชอบกลิ่นดอกดาวเรืองเลย ผมว่าเหม็นเขียว แต่อีกหลายคนอาจว่ามันหอม เมื่อโตมานี่แหละถึงได้รู้ว่าดอกดาวเรืองนั้นมีคุณค่ามหาศาล กล่าวคือ
1.ปลูกเป็นไม้ประดับ นิยมปลูกลงแปลง ลงกระถาง หรือ ใส่ถุงดินขนาดกลางวางตั้ง
2.ปลูกเป็นไม้ตัดดอก เนื่องจากความเชื่อเรื่องดาวเรืองจะช่วยให้ชีวิตรุ่งเรือง จึงนิยมนำดอกดาวเรืองมาใช้ร้อยเป็นพวงมาลัยคล้องคอในงานมงคล การปลูกเพื่อตัดดอกขายจึงได้รับความนิยมอย่างกว้างขวาง
3.ปลูกเป็นพืชอาหาร
สำหรับคน นิยมใช้ดอกอ่อนจิ้มน้ำพริกกินได้ ดอกทำแห้งแล้วเก็บไว้ต้มทำน้ำซุปหรือทำสตูหรือนำไปหมักน้ำส้ม น้ำมันมะกอก น้ำหวาน เป็นต้น มีกลิ่นเครื่องเทศ รสขม
สำหรับสัตว์ อันได้แก่ ไก่และเป็ด ได้มีการใช้ดอกดาวเรืองซึ่งมีสาร Xanthophyll ผสมอาหารสัตว์เพื่อให้ไข่ไก่หรือเป็ดมีสีแดงและมากขึ้น
4.ปลูกเป็นพืชให้สี ดอกดาวเรืองใช้ทำสีย้อมผ้าและสีผสมในอาหารได้
5.ปลูกเป็นพืชสมุนไพร สรรพคุณ
ทั้งต้น ใช้เป็นยาแก้ฝีลม ปวดในท้องขนาดหนักคล้ายไส้ติ่งหรือลำไส้อักเสบ
ใบ รสชุ่มเย็น กลิ่นฉุน ใช้ทาแผลเปื่อยเน่า ฝีต่างๆ น้ำคั้นหยอดแก้หูเจ็บ
ดอก แก้โรคริดสีดวงทวาร เป็นยาฟอกเลือด แก้ตาเจ็บ ใช้กล่อมตับ ขับร้อน ขับลม ละลายเสมหะ แก้เวียนหัว ไอหวัด ไอกรน เต้านมอักเสบ คามทูม เรียกเนื้อทำให้แผลหายเร็ว แก้หลอดลมอักเสบ ปรุงกับตับไก่เป็นยาบำรุงสายตา ลดความดันโลหิต ขยายหลอดลม
สารเคมีสำคัญที่พบ flavonoid glycoside, tagetiin, ß-ferthienyl(สารเรืองแสง), betacarotine, flavoxanthin, ส่วนในใบพบว่ามี kaempfertrin นอกจากนี้ยังพบว่า ในเมล็ดมีน้ำมัน