เครื่องสีข้าวโบราณ ประเภทหนึ่งในเครื่องจักสานที่ผูกพันกับวิถีชีวิตไทย โดยธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง/ภาพ-นิวัตร เปาอินทร์

เครื่องสีข้าวโบราณ ประเภทหนึ่งในเครื่องจักสานที่ผูกพันกับวิถีชีวิตไทย

โดยธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง/ภาพ-นิวัตร เปาอินทร์

                เครื่องจักรสานจากผลิตภัณฑ์ไม้ไผ่หรือหวาย เป็นหนึ่งในภูมิปัญญาท้องถิ่นของไทยที่หยิบจับวัสดุจากธรรมชาติมาสานสอดจนกลายเป็นเครื่องมือ อุปกรณ์ เครื่องใช้ ในวงวิถีชีวิตของชาวชนบทมายาวนาน เครื่องสีข้าวโบราณเป็นภูมิปัญญาไทยที่น่าภาคภูมิใจ แม้วันนี้การสีข้าวสามารถใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่เข้าช่วยจนเกิดความคล่องตัวและมีประสิทธิภาพมากกว่าก็ตาม แต่ก็ควรอนุรักษ์ไว้เพราะว่าเป็นภูมิปัญญาที่น่าทึ่งและแสดงถึงสติปัญญาของชนชาวไทย

เครื่องสีข้าวโบราณภูมิปัญญาท้องถิ่นไทย

               เครื่องสีข้าวโบราณแบ่งโครงสร้างออกเป็น 5 ส่วน ประกอบด้วย ท่อนฟันบน ท่อนฟันล่าง ไม้คาน  แกนหมุน  และคันโยก

                สร้างด้วยวัสดุจากธรรมชาติดังนี้คือ ไม้ไผ่จักติดผิวขนาด 20 มม.เป็นแกนตั้งโครงท่อนฟันบน-ล่าง และไม้ไผ่จักติดผิวขนาด 10 มม. คานไม้แปรรูปขนาด 3 นิ้ว หนา 1.5 นิ้ว แกนหมุน ใช้ไม้แปรรูปขนาด 3 นิ้ว หนา 1.5 นิ้ว ปลายหนึ่งลดขนาดลงเพื่อสอดในตัวคานไม้ และคันโยกผ่อนแรง ทำด้วยไม้แปรรูปขนาด 3 นิ้ว หนา 1.5 นิ้ว

                ท่อนฟันบนและท่อนฟันล่างสานเป็นรูปทรงกระบอกแตกต่างขนาดกัน เพื่อให้เกิดการ"ขัดเปลือก" ขนาดที่นิยมกว้าง  50 ซม.สูง 50 ซม.

                คานไม้ ไม้แปรรูปขนาด 3x1.5 นิ้ว ยาว 80 ซม. สอดผ่านท่อนฟันบน

                แกนหมุน ใช้ไม้แปรรูปขนาด 3x1.5 นิ้ว ยาว 40 ซม. ปลายหนึ่งสอดเข้ารูคานไม้ได้

                คันโยก เป็นไม้แปรรูปขนาด 3x1.5 ซม. หรือไม้กลมก็ได้ เชื่อมต่อจากแกนหมุนแล้วลากยาวไปประกอบติดแท่นขาตั้งสองขา ใช้เชือกผูกหัวท้ายเพื่อให้โยกไม่กินแรง

                ดินเหนียวและเกลือป่น ใช้เป็นเชื้อประสานท่อนฟันบนและท่อนฟันล่าง ทำให้ปลวกไม่อยากกินเครื่องจักรสานเครื่องสีข้าวโบราณ แต่อย่างไรก็ตาม เครื่องสีข้าวโบราณในอดีตถูกใช้สีข้าวทุกวัน ปลวกก็เลยไม่กล้ามารบกวน

                ภาพที่ประกอบเรื่องนี้ ถ่ายมาจากพิพิธภัณฑ์พื้นบ้านระยอง มีเฉพาะตัวท่อนฟันบนและท่อนฟันล่าง คานไม้ แกนหมุน ไม่มีส่วนของคันโยกให้เห็น