หน้าแรก
เว็บบอร์ด
บทความ
รวมรูปภาพ
ติดต่อเรา
ข่าวสาร
ตรุษจีน: ประเพณีไหว้บรรพบุรุษ กุสโลบายลึกล้ำ
โดย อึ้งเข่งสุง เรื่อง//ภาพ-ธงชัย เปาอินทร์
"ถ้ากูตายแล้ว พวกมึงไม่ต้องไหว้ตรุษจีน สารทจีน หรอก ยุ่งยาก กูตายไปแล้ว กูก็ไม่รู้เรื่องอะไรแล้ว พวกมึงเป็นข้าราชการถึงเวลาไหว้ก็ไม่ได้ไปไหว้ ได้แต่ฝากเงินไปซื้อของไหว้แค่นั้น"
อดีตนักเรียนเรียนดีจากประเทศจีนยุคก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครองสั่งลูกชายคนโตให้ถือเป็นแนวประพฤติปฏิบัติหลังความตาย
"ตอนกูยังอยู่นี่ มึงเอาอะไรมาให้กินกูจะกิน" ลองกับเตี่ยผมซี
ไหว้บรรพบุรุษที่บ้านกลาง กระดาษเงินกระดาษทอง
ในฐานะบุตรชายคนโตของครอบครัว ผมพยายามบอกเล่าเรื่องที่เตี่ยสั่งไว้ แต่ไม่มีใครรับฟังเลยสักคน แม่ผมลูกเจ๊กผสมไทย พูดเสียงเขียว(อาการโกรธ)
"กูยังอยู่ กูทำไม่ได้หรอก ยังไงก็ต้องไหว้บรรพบุรุษตามประเพณีต่อไป"
หลังจากเตี่ยจากไปแล้ว พอครบวันตายก็ทำบุญอุทิศส่วนกุศลไปให้ พอถึงเทศกาลวันตรุษจีน สารทจีน ก็ยังต้องเตรียมเครื่องไหว้ให้ครบถ้วนตามประเพณีที่เคยทำมาตลอดชีวิตของเตี่ย แม้แต่เมื่อแม่ตายตามไปอีกคนหนึ่งแล้ว พวกเราเหล่าแซ่อึ้งก็ยังถือปฏิบัติอย่างสม่ำเสมอ
เครื่องเซ่นไหว้ระดับครอบครัวเล็กๆ
ก่อนเตี่ยกับแม่จะตายจากไป ทุกปีพวกเราพี่ๆน้องๆ ก็ยกขบวนลูกเต้าพร้อมเครื่องเซ่นไหว้ มารวมตัวกันที่บ้านกลาง ซึ่งวันนี้ได้กลายเป็นบ้านของพี่สาวไปแล้ว ระหว่างนั่งรอเตี่ยกับแม่ลงมากินเครื่องไหว้ที่มีหลักง่ายๆคือ หมูสามชั้น 1 ชิ้น ไก่ 1 ตัว เป็ด 1 ตัว ต้มจืดหมูสามชั้น หรือซี่โครงหมู กับหัวผักกาดขาว(หัวไชเท้า) หนังหมูแห้งที่นำมาแช่น้ำจนพองนิ่ม ไส่ปลาหมึกหั่นฝอย กุ้งแห้ง โรยด้วยต้นหอมซอยยาวๆ ข้าวสุกเต็มถ้วยพูน ตะเกียบ น้ำชาจีน น้ำดื่ม ผลไม้ 5-9 อย่าง ขนมเทียน ขนมกง ขนมเข่ง กระดาษเงินกระดาษทอง ฯลฯ
เครื่องเซ่นไหว้ระดับครอบครัวใหญ่
เรียกว่าอะไรที่เตี่ยกับแม่เคยชอบก็พยายามหาซื้อมา ด้วยความหวังว่าเตี่ยกับแม่จะได้กินจนอิ่มหนำสำราญ
พี่สาวคนโตเริ่มจุดธูปไหว้ก่อน แล้วไล่ลงมาจนถึงหลานคนเล็กที่สุด ก็จุดธูปไหว้จนครบถ้วน โดยเริ่มไหว้กันตั้งแต่เช้าๆ แล้วก็นั่งพูดคุยกันไป เหมือนกับว่ามาสังสรรค์ครอบครัวปีหนึ่งได้พบหน้ากันครั้งหนึ่ง ซึ่งเป็นช่วงเดียวที่ว่างและหยุดการงานแทบสิ้น ความสุขของผู้ใหญ่ได้พูดคุยกันถึงความหลัง ขำขันบ้าง น่าโมโหบ้าง ส่วนความสุขของเด็กๆคือได้เล่นกันเต็มที่ ที่โตหน่อยก็ตั้งวงเล่นไพ่ เล็กๆก็ไล่กวดกันบ้าง ทอยกองกันบ้าง
เด็กๆโตและไปทำงานกันหมด คนแก่ก็เลยต้องเผาเอง
นี่คือกุสโลบายหนึ่งของประเพณีปฏิบัติ หากละเลยหรือเลิกอย่างที่เตี่ยสั่งไว้ ปีหนึ่งๆ พี่น้องลูกหลานเหลนก็คงไม่ได้มานั่งพูดคุยกัน เด็กๆก็คงจะไม่ได้ร่วมกันเล่น และอาจไม่สนิทสนมกันอย่างที่เห็นมาทุกวันนี้ จนเติบโตมีงานทำกันแล้ว แต่งงานไปบ้างก็มี แต่ก็ถือเป็นวันหนึ่งที่ได้มาร่วมกัน โดยเฉพาะพวกที่เกษียณราชการแล้ว ก็ได้มานั่งๆนอนๆพูดคุยกันตามประสาพี่ๆน้องๆ
สับเป็ด-หมู่สามชั้นต้ม กินกันอิ่มเอม
ได้เวลาราวๆ 11.00 น.ก็จะลา(เสร็จสิ้นการไหว้) เด็กๆจะสนุกมากที่ได้เอากระดาษเงินกระดาษทองไปเผาส่งไปให้อากงอาม่าไว้ใช้สอยในสรวงสวรรค์ หลังเผากระดาษเงินกระดาษทอง พี่น้องลูกหลานก็จะมาช่วยกันลา คนถนัดเข้าครัวก็จะไปนั่งสับไก่เป็ดหมูสามชั้นใส่จาน แยกของวงเด็ก แยกวงของผู้ใหญ่ ตักต้มจืด หรือกับข้าวอย่างอื่นๆ แล้วก็ล้อมวงกันกินจนอิ่ม กินกันไปพูดคุยกันไปด้วย เป็นการเชื่อมต่อสายสัมพันธ์ให้แนบแน่น สอบถามสารทุกข์สุกดิบก็วันนี้แหละยืมเงินกันใช้ก็วันนี้แหละสะดวกที่สุด แต่ถ้าทวงหนี้กันวันนี้ เป็นเรื่องเคืองกันแน่ๆ
พระประธานในโบสถ์วัดไตรมิตร
หลังกินอาหารคาวกันอิ่มแล้วก็กินของหวานหรือขนมส้มสุกลูกไม้ต่อ แถมกาแฟร้อนกาแฟเย็น สารพัดจะสรรหามากินกัน พูดง่ายๆว่า อยากกินอะไรก็ซื้ออย่างนั้นมาไหว้บรรพบุรุษ แจกพี่ๆน้องๆลูกหลาน แล้วก็มีรายการเด็ด ถึงเวลา "แตะเอีย" แจกเงินครับ เด็กๆจะดีใจได้ปลื้มมาก ส่วนผู้ใหญ่ก็ถือโอกาสแจกเงินลูกหลาน มีมากก็ให้มากได้ มีน้อยก็ให้น้อย ไม่ค่อยจะมีก็ไม่ต้องให้ อันเป็นที่รู้กัน ไม่มีใครถือสา ไม่มีใครตั้งเป็นกติกาถาวร ไม่มีใครรังเกียจพี่น้องที่ยากจนกว่า
ห้องใต้มณฑปเป็นพิพธภัณฑ์เรื่องราวเยาวราช
ก่อนวันไหว้หนึ่งวัน ทุกบ้านจะเตรียมเครื่องเซ่นไหว้ แต่ปัจจุบันนี้ มีร้านทำไว้ขายให้ครบถ้วนสะดวกกว่าในอดีตเยอะเลย เป็นวันหนึ่งซึ่งมีคุณค่าอนันต์ เป็นวันพิเศษสุดๆของครอบครัวที่จะได้แสดงมุทิตาจิตต่อญาติผู้ใหญ่ เป็นวันที่ได้มาอยู่กันพร้อมหน้าพร้อมตา เป็นวันเชื่อมความรักความผูกพันธุ์ระหว่างญาติพี่น้อง เป็นกุสโลบายที่ยิ่งใหญ่และวันนี้ได้สร้างให้กลายเป็นจุดขายการท่องเที่ยวด้วยประเพณีที่ดีงาม ปีหน้าวันเดียวก็ไปเที่ยวเยาวราชในวันตรุษจีนได้ อิอิ
คนจีนไว้ผมเปียตามยุคสมัยของราชวงศ์ชิง ขวาบนเป็นพระนางซูสีไทเฮาและขุนนางจีนในเยาวราช
วันที่หนึ่ง วันจ่าย วันที่สอง วันไหว้ วันที่สาม วันเที่ยว ถือเป็นแบบฉบับที่ชนเชื้อชาติจีนในประเทศไทยถือปฏิบัติกันมาอย่างต่อเนื่อง
รถเจ๊กและหอบรรพบุรุษผู้บุกเบิกจนร่ำรวยและมีชื่อเสียง
ผมกับน้องชาย อดีตข้าราชการระดับจังหวัด จอดรถยนต์ที่ลานจอดรถไฟฟ้าใต้ดิน แล้วตีตั๋วผู้สูงอายุ(ลดครึ่งราคา) จากสถานีบางซื่อ ไปถึงสถานีหัวลำโพง บนรถที่เย็นฉ่ำด้วยแอร์ ที่นั่งเพียบพร้อม ใช้เวลาไม่มาก ก็ถึงหัวลำโพง อันเป็นสถานีสุดท้ายปลายทาง ผมเดินกันไปจนถึงถนนเยาวราช แต่ช้าก่อน เราชวนกันไปกราบไหว้พระประธานในโบสถ์ของวัดไตรมิตรวิทยาราม หยอดตู้รับบริจาค นั่งดูพฤติกรรมของผู้คนที่เข้ามาในโบสถ์ ล้วนศรัทธาในพุทธศาสนา
ภาพจากห้องพิพิธภัณฑ์ของเยาวราช
มีชาวต่างชาติหลายเชื้อชาติ ฝรั่งตาน้ำข้าวมากันเป็นบัสๆ ส่วนชาวจีนจากต่างประเทศก็มากันเยอะมาก(ฟังจากเสียงพูดคุยและการแต่งตัว) ชาวไทยเชื้อสายจีน ชาวไทยพันธุ์แท้ ไหว้พระกันแล้วก็เดินไปขึ้นมณฑปพระบรมธาตุที่สูงมากๆ สร้างได้ใหญ่โต ที่นี่ ประกอบด้วยพิพิธภัณฑ์การแสดงของชนเชื้อชาติจีนเยาวราช ซึ่งเป็นสถานที่ที่มีคนไทยเชื้อสายจีนเข้ามาทำการค้าสารพัดชนิดจนรุ่งเรือง และร่ำรวยกันไปทุกตารางนิ้ว แทบว่าจะกุมอำนาจทางเศรษฐกิจของประเทศ
อาชีพแรกบนแผ่นดินสยามของชาวจีนโพ้นทะเล"กุลีแบกหาม"
บนชั้นสองของพิพิธภัณฑ์ เป็นพระประธานทองคำ รอบๆผนังมีเรื่องเล่าเกี่ยวกับการหล่อพระประธานอย่างไร บนชั้นนี้จึงคราคร่ำไปด้วยผู้คนที่เข้ามากราบไหว้ขอพรเสริมสิริมงคลให้กับชีวิตของตนเอง และครอบครัว ส่วนชาวต่างชาติที่เข้ามาชมนั้น ส่วนใหญ่เป็นชาวคริสต์ แต่ก็สนใจเดินไหว้วนไปกับชาวพุทธด้วย แต่ละคนแต่ละกลุ่มมีกล้องดิจิตอลทั้งภาพนิ่งและวิดีโอ เมื่อเขากลับไปบ้านของเขา ภาพพระทองคำวัดไตรมิตก็จะกลายเป็นจุดขายการท่องเที่ยว
อึ้งเหมี่ยวเหงียน และป๋วย อึ้งภากรณ์
หลังจากลงมณฑปแล้วผมก็เดินกันไปช้าๆ ผ่านวงเวียนโอเดี้ยน มีป้ายศิลปะจีนตั้งตระหง่าน โดดเด่น สวยงามมาก และเมื่อไปถ่ายรูปก็ยังติดภาพมณฑปวัดไตรมิตรอยู่ด้วย ใกล้ๆกันมีศาลเจ้าพ่ออยู่หลังวัดไตรมิตรแห่งหนึ่งกับอีกแห่งหนึ่งอยู่บนถนนเยาวราช ศิลปะจีนทั้งสิ้น ผมเดินไปชมการเตรียมการสำหรับเปิดงาน "วันเที่ยว" ซึ่งจะมีการเปิดเทศกาลตรุษจีนของเยาวราช
นี่แหละประเพณีดีงาม ได้กลายเป็นจุดขายการท่องเที่ยวไปโดยอัตโนมัติ เม็ดเงินตกหล่นไปทั่ว ร้านค้าที่เปิดจำหน่ายขายดีเป็นเทน้ำเทท่า ทุกปีชาวไทยเชื้อสายจีนจะจัดงานวันเที่ยวเยาวราชอย่างครึกครื้น มีรายการโชว์และการแสดงมากมายหลายอย่าง เป็นอีกสถานที่หนึ่งที่ขายประพณีได้อย่างลงตัว เป็นการกระตุ้นเศรษฐกิจและสังคมอย่างเยี่ยมยอด
หากวันเที่ยวหนึ่งวัน ไม่รู้จะไปเที่ยวที่ไหนดี ปีหน้าวางแผนการสำหรับวันเที่ยวเสียดีกว่า ไปใกล้ๆ ไปกับรถไฟฟ้าใต้ดิน คนแก่ ไป-กลับ แค่ 40 บาท มีอาหารการกินและของฝากมากมายหลายสิ่ง อันเป็นอาหารหลักๆของเยาวราช แต่ถ้าอยากไปท่องเที่ยวต่างประเทศ หรือไปต่างจังหวัดก็ต้องวางแผนจองทัวร์ ที่พักแรม อาหารการกิน และต้องเน้นความปลอดภัยให้เรียบร้อย
พระทองคำในมณฑปวัดไตรมิตร
นี่ถ้าผมทำตามที่เตี่ยสั่งละก้อ วันตรุษจีนคงไม่ได้นั่งกินข้าวกับพี่น้องลูกหลานแน่ๆ แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าสิ่งที่เตี่ยสั่งผมนั้น ผิดหรอกนะครับ เพราะว่าทุกวันนี้ที่ประเทศจีนแผ่นดินใหญ่ ก็แทบไม่เหลือประเพณีเหล่านี้อยู่เลย ด้วยว่าหลังการปฏิวัติวัฒนธรรมครั้งใหญ่ ศาลเจ้าและวัดก็ไม่เหลือให้เห็น อันเป็นความคิดของการอยู่รอด ต้องหยุดทุกอย่างเพื่อให้คงตัวอยู่ได้
ศาลเจ้าบนถนนเยาวราช
ป้ายศิลปะจีนขนาดใหญ่กลางวงเวียนโอเดี้ยน เห็นมณฑปวัดไตรมิตรด้วย
วันนี้ กล่าวได้ว่า คนไทยคนจีนใช่อื่นไกล ล้วนเป็นพี่น้องกัน